Chocz leży na Wysoczyźnie Kaliskiej, której południowo-zachodnią granicę stanowi rzeka Prosna. Pierwsza historyczna wzmianka o Choczu pochodzi z roku 1294. Prawdopodobnie pod koniec XIV w. nadano mu prawa miejskie. W 1870 r. władze carskie pozbawiły go praw miejskich za udział i zaangażowanie w zrywie niepodległościowym, jakim było Powstanie Styczniowe (1863).

Kościół w Choczu zapewne istniał już w średniowieczu, niestety, w dostępnych publikacjach brak wiarygodnych informacji na ten temat. Pierwsza, znacząca informacja pochodzi z Liber Beneficiorum Jana Łaskiego i powstała w latach 1511-1523. Już wtedy Chocz posiadał kościół drewniany pw. św. Wawrzyńca (S. Laurentii martyris) z zabudowaniami gospodarczymi. Parafia była bogato uposażona: posiadała ziemie, ogrody, dochody z młynów oraz dziesięciny na dobrach szlacheckich. Kościół posiadał altarię pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników.

W rękach rodu Lipskich

W 1620 r. miastem władali Lipscy herbu Grabie, najpierw Prokop, potem Andrzej, który urodził się protestantem. Andrzej początkowo kształcił się w kraju, a następnie na studiach prawniczych w Strasburgu i Heidelbergu. W 1595 r. po powrocie do kraju został Kanclerzem Wielkim Koronnym i przyjął katolicyzm. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1605 r., mianowany został biskupem kujawskim, a od 1630 r. sprawował godność biskupa krakowskiego i otrzymał związany z nim tytuł księcia siewierskiego. Był człowiekiem niezwykle aktywnym politycznie i religijnie. W 1629 r. rozpoczął budowę nowego kościoła w Choczu, podniesionego później do godności kolegiaty pw. Wniebowzięcia NMP (dziś pw. św. Andrzeja Apostoła). Kolegiata wzniesiona była w sąsiedztwie rezydencji panów chockich. Rok później sprowadził do drewnianych, budynków klasztornych i kościoła pw. św. Michała Archanioła franciszkanów reformatów.

Noc zaborów

W 1870 r. prepozytem w Choczu został Kazimierz Lipski, kanonik gnieźnieński i opat klasztoru w Lubiniu, kustosz wolborski i proboszcz wschowski, który prawo używania infuły otrzymał w 1871 r. Był człowiekiem pełnym inicjatywy, dokonał w swych dobrach licznych inwestycji. Zastał pałac i kolegiatę w ruinie, rozpoczął przebudowę kościoła z jednonawowego w trzynawowy z nową wieżą. Na ruinach zamku wybudował pałac infułatów, który przetrwał do dziś.

Na mocy traktatu pokojowego w 1792 roku Chocz znalazł się pod zaborem pruskim. Majętności Lipskich zostały skonfiskowane przez rząd pruski w 1797 r. W „Gazecie Kaliskiej” z 1912 r., możemy przeczytać, że ,,Kościół i pałac w Choczu znajdują się w opłakanym stanie, ząb czasu zniszczył te piękne zabytki starożytności, tysiące rubli potrzeba na gruntowną restaurację. Lecz ta restauracja nie zraziła ks. Marcelego Sawickiego, od pół roku proboszcza choczskiego, który z całą energią razem z parafianami zabrał się do pracy tak ciężkiej, w celu przywrócenia temu zabytkowi po pradziadach naszych chociaż części jego piękności i świetności”.

Jutrzenka niepodległości i okupacja

Zakonnicy wrócili do Chocza w 1920 r. W latach międzywojennych dwukrotnie przełożonym klasztoru w Choczu był Sługa Boży o. Euzebiusz Huchracki OFM. W czasie II wojny światowej klasztor uległ zniszczeniu, ocalało tylko jedno skrzydło. Podczas okupacji proboszcz ks. Roman Pawłowski został rozstrzelany. W klasztorze i pomieszczeniach plebani przy kolegiacie mieścił się zakład produkcji koszy wiklinowych. Kościoły pełniły funkcje magazynów wikliny i wyrobów z niej. Na gruntach przykościelnych urządzono ogrody do produkcji warzyw. Po 1945 r. do Chocza wrócili franciszkanie i przejęli zadania związane z administrowaniem parafii. Obecnie Chocz należy do dekanatu Czermin w diecezji kaliskiej (od marca 1992 r.), poprzednio należała do dekanatu Stawiszyn diecezji włocławskiej. Dom zakonny Braci Mniejszych w Choczu – należy do Prowincji Wniebowzięcia NMP w Katowicach Panewnikach.

Wirtualny spacer po kolegiacie

Kościół jest zwrócony na południe, murowany i otynkowany, bazylikowy z wieżą w fasadzie północnej. Prezbiterium jest wczesnobarokowe, jednoprzęsłowe, równej szerokości/wysokości z nawą główną. Przy prezbiterium od zachodu znajdują się zakrystia i skarbczyk z pierwszej połowy XVII wieku. Korpus trzynawowy, czteroprzęsłowy, wczesnoklasycystyczny 1790-1793.

Nawa główna jest otwarta do bocznych arkadami wspartymi na czterokolumnowych filarach zwieńczonych belkowaniem z tryglifami i rozetami. W nawach bocznych znajdują się odpowiadające filarom parzyste przyścienne pilastry. Łuk tęczowy został zamknięty półkoliście oraz ściany prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami o kapitelach kompozytowych. Nawę główną i prezbiterium obiega wspólne belkowanie z gzymsem w konsolkach. Sklepienie w prezbiterium kolebkowe z lunetami na gurtach, w zakrystii i skarbczyku kolebkowo-krzyżowe – pierwsza połowa XVII wieku. W nawie głównej pozorne kolebkowe z lunetami na gurtach, w bocznych kolebkowo-krzyżowe.

Ołtarz główny wykonany został z marmuru kieleckiego, jest wczesnobarokowy z około połowy XVII w., z czterema kolumnami i kartuszami, w których znajduje się herb Grabie. Obraz Wniebowzięcia NMP, zwieńczenie stiukowe z apoteozą św. Kazimierza oraz tabernakulum z ok. 1790 roku. Dwa ołtarze boczne klasycystyczne, stiukowe, czarno-białe, z dwiema kolumnami zwieńczonymi frontonem, na którym rzeźby alegoryczne. Pierwszy jest z obrazem Matki Boskiej Hetmańskiej i św. Janem, w sukience, drewniane, z drugiej połowy XVII wieku. Drugi ołtarz z krucyfiksem barokowo-ludowym oraz obrazkiem św. Pawła w zwieńczeniu z XVIII wieku. Ołtarzyk oraz analogiczny do niego tron infułata wykonany został z rzeźbami kariatyd z około 1790 roku. W ołtarzyku znajduje się obraz Męczeństwo św. Andrzeja na desce z pierwszej połowy XVII wieku. W loży na piętrze widać ołtarzyk stiukowy z około 1790 roku w kształcie draperii, na której tle znajdują się krucyfiks i medaliony z głowami Matki Boskiej i św. Jana.

To zaledwie „garść” z bogatych dziejów parafii św. Andrzeja Apostoła w Choczu. Zatem zapraszam wszystkich do wspólnej wędrówki, szlakiem historii parafii i kościoła mojej rodzinnej miejscowości.

Agata Marek (III LO im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu, mieszkanka parafii w Choczu)

2012.07.10

/źródło: www.opiekun.kalisz.pl/